Wśród wielu programów, pomysłów i prób uchwycenia tego jak chcemy widzieć wieś przyszłości, znajduje się Nowy Europejski Bauhaus — idea, o której komisarz europejska Mariya Gabriel mówiła, że stworzy rozwiązania, które będą nie tylko zrównoważone i innowacyjne, ale również dostępne i przystępne cenowo, co przyczyni się do poprawy jakości naszego życia. W czerwcu tego roku, po raz drugi mogliśmy poznać praktyczne rozwiązania zgodne z myślą przewodnią tej inicjatywy, wytypowane w ramach konkursu New European Bauhaus Prizes 2022 w Brukseli. Jedną z głównych nagród otrzymał nasz rodak — Maciej Choiński. Czego dotyczy jego nagrodzony projekt i czy może wpłynąć na rozwój obszarów wiejskich — o tym przeczytacie w poniższym tekście.
Ważniejsza od nauki umiejętności jest nauka podejścia,
która powinna być ciągłym procesem
rozwijającym w sposób koncentryczny,
na wzór słojów drzewa
~ Walter Gropius, Pełnia architektury s. 74
Na początek jednak wyobraźmy sobie wieś nowoczesną — przestrzeń tworzoną dla mieszkańców i przez mieszkańców. Miejsce, dzięki któremu głos liderów wiejskich donośnie wybrzmiewa wśród korytarzy instytucji państwowych i organizacji prywatnych dysponujących środkami oraz narzędziami do wprowadzania zmian na lepsze, według aktualnych potrzeb mieszkańców i przewidywań płynących ze świata nauki. Wieś świadomą zagrożeń wynikających z postępujących zmian klimatu, dbającą o bezpieczeństwo żywnościowe, tworząca zwartą i odpowiedzialną, aktywnie ze sobą współpracującą społeczność, dysponującą kapitałem społecznym niezbędnym do wdrażania wizji mogących nieść za sobą szereg innowacyjnych, rozwojowych rozwiązań, z szacunkiem dla dziedzictwa i tradycji regionu.
Mamy to? W kolejnym kroku rozszerzmy to wyobrażenie (większość z nas w ramach takiej prośby wyobraża sobie jedną wieś, pamiętaną z lat młodzieńczych, podszytą sentymentalnym wspomnieniem) na skalę europejską – wyobraźmy sobie rozwiązanie dotyczące całej sieci wsi, przyszłe obszary wiejskie w jakich chcielibyśmy mieszkać.
Wizje takie, budowane na podstawie aktualnych potrzeb i pragnień, a sygnalizowane przez osoby, którym na sercu leży przyszłość wsi, określane są najczęściej przez programy i inicjatywy opracowywane na każdym szczeblu zarządzania. Mamy Europejski Zielony Ład, mamy strategię Od pola do stołu, mamy też krajowe programy służące wsi i rolnictwu. Jednakże, pełnią one jedynie funkcję narzędzia wytyczającego kierunek zmian. To, co istotne, kryje się w konkretnych działaniach aktorów grających główne role w ramach tych programów. Jednym z takowych, jest Maciej Choiński – absolwent Wydziału Architektury Wnętrz ASP w Warszawie, którego projekt FOLK concept zdobył główną nagrodę w kategorii Rising Stars under 30 w międzynarodowym konkursie New European Bauhaus Prizes 2022 w Brukseli.
Nowy Europejski Bauhaus?
Zanim przejdziemy do wygranego projektu, przypomnijmy sobie czym właściwie Nowy Europejski Bauhaus jest. Według definicji podanej na jego stronie, jest to kreatywna i interdyscyplinarna inicjatywa, stanowiąca pomost pomiędzy Europejskim Zielonym Ładem a naszymi doświadczeniami i przestrzenią w której żyjemy. Idea ta, wzywa wszystkich do wyobrażenia sobie przyszłości zrównoważonej — będącej ucztą dla oczu, umysłów i dusz. To, co uznaje za piękne miejsca, praktyki i doświadczenia, streszcza się w 3 głównych myślach:
- wzbogacenie, inspiracja kulturą i sztuką, a jednocześnie budowanie formy podążającej za funkcją;
- zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju, tworzenie w zgodzie z naturą, środowiskiem naturalnym i z troską o naszą planetę;
- inkluzywność, zachęcanie do dialogu pomiędzy różnymi kulturami, dyscyplinami, płciami i grupami wiekowymi.
Przykłady rozwinięcia tych założeń i przełożenie ich na konkretne rozwiązania, obserwować mogliśmy na festiwalu Nowego Europejskiego Bauhausu, który odbył się 11 czerwca. Tam też, w ramach konkursu wyłoniono najlepsze, wpisujące się w idee projekty pochodzące z 15 różnych państw członkowskich, zawężone do kategorii:
- powrót do natury,
- odzyskiwanie poczucia przynależności,
- priorytetyzowanie miejsc i osób najbardziej potrzebujących,
- kształtowanie ekologicznego systemu przemysłowego o zamkniętym obiegu, wspierającego life-cycle thinking (LCT).
Wygranym w drugiej kategorii jest wspomniany wcześniej polski projekt — FOLK concept.
Czym jest FOLK concept?
Jak przeczytamy w aplikacji konkursowej, projekt ten powstał w wyniku kilkuletnich badań Macieja Choińskiego nad polską architekturą wiejską, ze szczególnym pochyleniem się nad charakterystycznymi dla regionu, unikalnymi cegłami z reliefowymi zdobieniami, które nadal można odnaleźć na niektórych budynkach gospodarczych w kraju (takich jak np. spichlerze oraz stodoły). Te właśnie, do dzisiaj tworzą charakter i wygląd polskiej wsi.
Niestety, takie budynki z czasem niszczeją, coraz częściej znikając z krajobrazu wiejskiego. Najlepszym sposobem na przeciwdziałanie temu procesowi i próbą jego powstrzymania, może być właśnie FOLK concept. Zamiast burzyć budynki, które nierzadko znajdują się dzisiaj w opłakanym stanie, mamy szansę na adaptację ich do realiów XXI wieku, tworząc nowoczesną strukturę dopasowaną do dzisiejszych potrzeb i zachowując przy tym unikalny charakter danego miejsca/ budynku, z szacunkiem dla ludowego dziedzictwa polskiej wsi. Projekt ten stanowi wizję tego, jak utrzymać takie budynki w przestrzeni wiejskiej, przy okazji nadając im nową formę, odpowiadającą oczekiwanym przez społeczność nowym funkcjom. Przykładowo, wpisująca się w obszar, dawno nieużywana i niszczejąca stodoła, może stać się miejscem służącym mieszkańcom — może być odzyskana dla lokalnej społeczności, przy okazji stanowiąc przykład tego, jak możemy łączyć dzisiaj tradycję i ekologiczne podejście do budownictwa, przy jednoczesnym zachowywaniu lokalnych skarbów architektury.
Projekt zgłoszony na konkurs opierał się m.in. na zilustrowaniu tego jak mogłoby wyglądać dane miejsce, tworzone zgodnie z powyższymi założeniami. Praca ukazuje spichlerz zbudowany z reliefowych bloczków betonowych, zaadaptowany do spełniania szeregu wyzwań stojących przed architekturą wiejską nowego tysiąclecia. Budynek ten zmniejszałby zużycie przestrzeni, wykorzystywałby energię odnawialną i budowany byłby z materiałów o niewielkim lub zerowym śladzie węglowym.
Poza samą formą, w aplikacji konkursowej architekt opisuje jego zamierzoną społeczną funkcję w słowach — ...projekt ma na celu stworzenie miejsca do integracji społeczności — miejsca pozwalającego ułatwić zrozumienie wzajemnych relacji, wymianę obyczajów oraz kultywowanie regionalnych tradycji, zwyczajów i rękodzieła w dobie XXI wieku. (…) Adaptacja obiektu magazynowego i jego kompleksowa transformacja pozwoliła mi na stworzenie projektu, który ma nie tylko walory estetyczne, ale promuje też unikalne dzieła sztuki ludowej, skarby dziedzictwa kulturowego Mazowsza i Podlasia. Kontynuując, autor podkreśla charakter idei — Od samego początku koncepcja kieruje się świadomym doborem elementów składowych projektu, od materiałów konstrukcyjnych budynku, po wyposażenie jego wnętrza. Opiera się na proekologicznym podejściu do środowiska, podkreślaniu lokalnej estetyki i dostosowywaniu jej do współczesności oraz potrzebie integracji społecznej — budowania przynależności do obszaru zamieszkania — dumy z regionu, tradycji, obyczajów, architektury, języka i poczucia wyjątkowości.
Aby ułatwić sobie zrozumienie tego projektu, lepiej go poczuć i zilustrować, warto zapoznać się z jego wizualizacją, będącą częścią aplikacji konkursowej [dostępna tutaj]. Da nam to obraz przestrzeni wiejskiej w jakiej moglibyśmy mieszkać i żyć, ale i – dzięki szacunkowi autora dla tradycji ludowych – pozwoli usłyszeć płynącą w tle, oryginalną podlaską piosenkę ludową, ubraną w nowoczesną formę.
Kto stworzy wieś jutra?
Nasza wieś uległa znacznym przeobrażeniom w ostatnich latach. Wieś jaką pamiętać możemy z lat dzieciństwa, wieś naszych wspomnień znajduje się już tylko na kartach historii. Pod wpływem wielu zachodzących w przeszłości procesów, jej mieszkańcy coraz częściej są dumni ze swojego miejsca zamieszkania, coraz częściej wykazują chęć działania na rzecz jego rozwoju i coraz rzadziej pragną ucieczki do miasta.
Od 2002 roku liczba mieszkańców wsi stale rośnie, a coraz więcej osób należących do miejskiej klasy średniej pragnie przeprowadzić się „na łono natury”. Przy utrzymaniu obecnych trendów (z 2017 roku), szacuje się, że w 2049 roku na wsi mieszkać będzie już blisko 45% z niespełna 34mln żyjących wtedy Polaków.
W znaczący sposób zmienia to dzisiejszy i przyszły jej obraz. Coraz więcej programów dla wsi, wprowadzanych na szczeblu tak krajowym, jak i unijnym, pokazuje jak ważne dla naszej przyszłości są obszary wiejskie. W powszechnej świadomości coraz częściej dostrzega się fakt, jak wiele projektów zmian w obliczu obecnych (wojna w Ukrainie) i przyszłych (zmiany klimatu) kryzysów, opiera swój sukces na transformacji obszarów wiejskich w nowoczesne, ekologiczne i silne miejsca na mapach krajów unijnych.
Dlatego też, tak istotne są dzisiaj próby wyobrażenia sobie i określenia tego, w jakiej wsi chcemy mieszkać, w jakiej wsi chcemy znaleźć się do roku 2050ego. To, co daje nam Nowy Europejski Bauhaus, to powrót myśli wymuszającej praktyczne zastosowania danych rozwiązań dla obszarów wiejskich z uwzględnieniem potrzeb ich mieszkańców i bogactwa regionu. Forma podążająca za funkcją może być podstawą nowej komunikacji pozwalającej na wzmocnienie głosów ludności wiejskiej, jej szansą na głośniejsze wskazywanie kierunku, w jakim chce podążać.
Rosnąca ilość narzędzi pozwalających nam roztaczać realne wizje na temat transformacji/ ewolucji wsi pozwala mieć nadzieję, że projekty takie jak FOLK concept — wzbogacające małe miejscowości o miejsce przyjazne mieszkańcom, otwarte na innowacje i powstające z uwzględnieniem swego dobytku kulturowego, coraz częściej ze sfery wyobrażeń, wchodzić będą do realnych przestrzeni naszych wsi.
Przydatne linki: